Η λέξη πελαργός είναι σύνθετη από τις λέξεις “πελός” (που σημαίνει μαύρος) και “αργός” (πού σημαίνει λευκός) και ανταποκρίνεται τελείως στο ασπρόμαυρο χρώμα αυτού του πουλιού. Είναι ένα αρκετά μεγάλο ημερόβιo πουλί, με μήκος του ξεπερνάει το ένα μέτρο, φτερούγες του έχουν άνοιγμα δύο μέτρα και βάρος του φτάνει τα τέσσερα κιλά.
Η πρώτη δουλεία του πελαργού που θα φτάσει στον τόπο όπου θα κλωσήσει, είναι να φροντίσει να εγκατασταθεί σε μια παλιά φωλιά, κατά προτίμηση τη δική του. Η φωλιά έχει διάμετρο 70-80 εκ. και βρίσκεται χτισμένη πάνω σε κολώνες, στις στέγες και στις καμινάδες των σπιτιών, σε εκκλησίες και καμπαναριά, σε μεγάλα δέντρα, σε ερείπια, σιλό και γενικά σε σημεία που να έχουν ελεύθερο χώρο γύρω για να ελέγχει για πιθανούς θηρευτές.
Οι πελαργοί είναι μονογαμικά πουλιά. Όταν ωριμάσουν και ζευγαρώσουν, το αρσενικό με το θηλυκό διατηρούν το δεσμό τους για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Μετά την άφιξη ή την εκλογή της συντρόφου, το θηλυκό γεννά τον Απρίλιο, συνήθως 2 ή 3 αυγά, πολλές φορές όμως ως και 6.
Ένα πουλί τόσο μεγάλο όσο είναι ο πελαργός δεν μπορεί να είναι εκλεκτικό στην τροφή του, γιατί χρειάζεται μεγάλη ποσότητα. Πραγματικά οι πελαργοί τρέφονται με κάθε είδους μικρά ζώα όπως έντομα, που τα καταπίνουν ολόκληρα ή αφού τα τεμαχίσουν προηγουμένως. Η διατροφή τους περιλαμβάνει φίδια και σαύρες, βατράχια και φρύνους, αρουραίους, ποντίκια, τυφλοπόντικες και έντομα. Επίσης τρέφονται με αυγά και νεοσσούς διαφόρων πουλιών.
Σήμερα σε όλον τον κόσμο ζουν 17 είδη πελαργών, από τα οποία στην Ευρώπη απαντούν μόνο ο Λευκοπελαργός και ο Μαυροπελαργός. Τα μέρη όπου συχνά ζουν σήμερα οι πελαργοί βρίσκονται κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα από τον νομό Φθιώτιδας και βόρεια. Οι μεγαλύτεροι πληθυσμοί βρίσκονται στους νομούς Σερρών, Θεσσαλονίκης, Έβρου, Κιλκίς και Λαρίσης.
Ο Πελαργός είναι ένα από τα πιο γνωστά και πιο εντυπωσιακά είδη πουλιών των Ελληνικών υγροτόπων αλλά και των πόλεων και χωριών.
Κάθε φθινόπωρο μεγάλα κοπάδια πελαργών ξεκινούν για το δύσκολο ταξίδι της μετανάστευσης προς την Αφρική. Οι πελαργοί κάνουν τα μακρύ αυτό ταξίδι τους όχι πετώντας, άλλα ανεμοπωρόντας.
Όσο περνάει ο καιρός, οι παλιές δοξασίες ξεχνιούνται και η ευνοϊκή συμπεριφορά του ανθρώπου προς τον πελαργό υποχωρεί. Οι κίνδυνοι που απειλούν τους πελαργούς στις μέρες μας είναι αρκετοί, κάποιοι από τους οποίους δημιουργούν πολύ σοβαρά προβλήματα στους τοπικούς πληθυσμούς του είδους. Επειδή ζει μέσα σε πόλεις και χωριά και συχνά χρησιμοποιεί τους στύλους για να καθίσει ή να κάνει τη φωλιά του, ο πελαργός απειλείται ιδιαίτερα από ηλεκτροπληξία. Είναι ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας που περιορίζει την αναπαραγωγική επιτυχία των Πελαργών και σοβαρή αιτία μείωσης του πληθυσμού τους.
Πώς ο πελαργός ενεπλάκη στην αντιμαχία μεταξύ Οθωμανών και Ελλήνων
Όσο και αν φαίνεται παράξενο οι πελαργοί ενεπλάκησαν, άθελα τους φυσικά, στην προαιώνια αντιπαλότητα μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων ή πιο σωστά στην αντιπαλότητα μεταξύ Οθωμανών και χριστιανών. Οι προκαταλήψεις και οι δοξασίες επηρέαζαν ανάλογα Χριστιανούς και Οθωμανούς ενώ δεν έλειπαν και τα …κακόγουστα παιχνίδια εις βάρος των συμπαθητικών πουλιών. Οι ξένοι περιηγητές περιέγραψαν στα βιβλία τους με παραστατικό τρόπο τις αιτίες που έκαναν τα λελέκια αντιπαθητικά για τους υπόδουλους Έλληνες και συμπαθητικά για τους Τούρκους.
- Το 1729 μεγάλος αριθμός πελαργών είχαν χτίσει τις φωλιές τους στη Σμύρνη. Αυτά τα πουλιά, κατά τον Ολλανδό ευπατρίδη Aegidius van Egmont, δίνουν την ευκαιρία στους κατοίκους για μια περίεργη διασκέδαση. Οι Σμυρνιοί τοποθετούν αυγά χήνας στη φωλιά του πελαργού κι όταν ξεκλωσσήσει η πελαργίνα και βγουν τα πουλιά, το αρσενικό βλέποντας πως το χηνόπουλο είναι διαφορετικό πουλί από το δικό του, αναστατώνεται και προκαλεί γενικό συναγερμό. Οι άγριες κρωξιές του συγκεντρώνουν στη φωλιά πλήθος άλλων πελαργών. Εκεί διαπιστώνεται η «μοιχεία» και αποφασίζεται να τιμωρηθεί η μοιχαλίδα για την καταισχύνη της. Τη θανατώνουν λοιπόν αμέσως με δυνατά ραμφίσματα. Στο μεταξύ ο πελαργός θρηνεί γοερά σε μια άκρη για την κακοτυχία που τον ανάγκασε να καταφύγει σε τέτοια σκληρά μέτρα.
- Ένας ανώνυμος Γάλλος ταξιδιώτης που έφθασε στη Σμύρνη το 1739 γράφει στο χρονικό του ότι οι Τούρκοι θεωρούσαν θείο δώρο να χτίσει ένας πελαργός φωλιά στο σπίτι τους. Είναι ευτυχία, έλεγαν. Δεν έχεις να φοβηθείς διόλου σ’ όλο το χρόνο από φωτιά και πανούκλα. Πιστεύουν ότι φεύγοντας οι πελαργοί κάθε χειμώνα πηγαίνουν για προσκύνημα στη Μέκκα.
- Και ο Σουηδός βοτανολόγος Frederic Hasselquist σημειώνει κατά το 1750: Οι πελαργοί της Σμύρνης ήταν τα αγαπημένα πουλιά των Τούρκων. Αν τολμούσε κανένας χριστιανός να σκοτώσει λελέκι, θανατωνόταν. Οι Οθωμανοί πίστευαν ότι τα σπίτια όπου οι πελαργοί έχτιζαν τη φωλιά τους είναι ευλογημένα.
- Πολλοί Ευρωπαίοι περιηγητές που ταξίδεψαν στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του εθνικού ξεσηκωμού γράφουν στα χρονικά τους ότι οι Έλληνες στα χρόνια της σκλαβιάς μισούσαν τα λελέκια γιατί τα θεωρούσαν «τούρκικα πουλιά», σύμβολα κι αυτά της τυραννίας, κι ότι ύστερα από την επανάσταση διώχνοντας τους Τούρκους, φρόντισαν να αφανίσουν όχι μόνο ό,τι θύμιζε την οθωμανική τυραννία, τζαμιά, τούρκικα αρχοντικά, δημόσιες κρήνες, αλλά και τα λελέκια. Τα εξόντωσαν με το τουφέκι. Αυτό έγινε κυρίως στην Αθήνα ύστερα από την κατάληψη του φρουρίου το 1821.
- Ένας άλλος περιηγητής, ο J. Hartley, έγραφε το 1828: «Η αντιπάθεια των Ελλήνων κατά των Τούρκων έφθασε σε τέτοιο βαθμό, ώστε εξόντωσαν όλα τα λελέκια στον τόπο τους. Όταν τους ρώτησα γιατί, μου είπαν: «Το λελέκι είναι τούρκικο πουλί. Ποτέ δεν έχτιζε τη φωλιά του σε σπίτι ελληνικό αλλά πάντα σε τούρκικο». Φυσικά οι πελαργοί προτιμούσαν τα ψηλά σπίτια των Τούρκων αφεντάδων με τις απλόχωρες καμινάδες, σε σύγκριση με τα χαμηλά ελληνικά που δεν πρόσφεραν καμιά προστασία.
