Οι Πελαργοί (Ciconia ciconia), είναι από τα πιο όμορφα πουλιά της ευρωπαϊκής ορνιθοπανίδας. Ανήκουν στην τάξη των Πελαργιδών (Ciconiidae), που περιλαμβάνει πουλιά με πολύ μεγάλες διαστάσεις. Έχουν ύψος ένα μέτρο περίπου και το άνοιγμα των φτερούγων τους είναι πάνω από δύο μέτρα. Ζυγίζουν 2,7 – 4,5 κιλά. Το αρσενικό είναι πάντα πιο μεγάλο από το θηλυκό. Έχουν μεγάλο ράμφος και μακρύ λαιμό. Τα πόδια τους είναι μεγάλα και το φτέρωμά τους είναι λευκό, εκτός από ένας μέρος των φτερούγων και της ουράς τους που είναι μαύρο. Το ράμφος τους και τα πόδια τους έχουν χρώμα κόκκινο-πορτοκαλί.

Οι Πελαργοί, αφού περάσουν το χειμώνα στην Αφρική, σε χώρες όπως η Σενεγάλη, η Ουγκάντα και η Ζάμπια, αρχίζουν την άνοιξη το ταξίδι της επιστροφής για τις περιοχές καταγωγής τους στην Ευρώπη. Οι πρώτοι Πελαργοί φθάνουν στον τόπο μας στις αρχές Μαρτίου και φεύγουν συνήθως το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου. Ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες, μπορεί να φύγουν νωρίτερα ή και αργότερα.

Οι Πελαργοί είναι δείκτες της υγείας των υγροτοπικών και αγροτικών οικοσυστημάτων. Στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, αυτά τα οικοσυστήματα έχουν υποστεί μεγάλες καταστροφές και αλλοιώσεις, με αποτέλεσμα οι Πελαργοί, πουλιά στενά δεμένα με αυτά τα οικοσυστήματα, να τείνουν προς εξαφάνιση. Σε κάποιες χώρες της Ευρώπης -όπως η Ιταλία- τα πουλιά αυτά έχουν εξαφανισθεί εντελώς, ενώ σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ολλανδία και η Δανία, έχουν απομείνει μόνο λίγες δεκάδες.

Στη χώρα μας, στη δεκαετία του 1950 υπήρχαν 10.000 ζευγάρια, ενώ στο τέλος της δεκαετίας του 1960 – με υπολογισμούς των ορνιθολόγων Schutz και Szijj – είχαν απομείνει 2.500 ζευγάρια. (Η αλήθεια είναι, όμως, ότι ποτέ δεν έγινε μία ολοκληρωμένη επιστημονική καταγραφή του πληθυσμού των Πελαργών σε όλη την Ελλάδα). Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, οι Πελαργοί φώλιαζαν ακόμα και μέσα στην Αθήνα. Σήμερα έχουν εξαφανισθεί από την Αττική και το νοτιότερο σημείο εξάπλωσής τους στην Ελλάδα, είναι η Πελοπόννησος.

Οι περιοχές που καταλαμβάνουν οι Πελαργοί στη χώρα μας, είναι η Πελοπόννησος, η Δυτική Στερεά, η Κεντρική Στερεά (περιοχή Κωπαΐδας), η Ήπειρος, η Μακεδονία και η Θράκη. Παλαιότερα, οι Πελαργοί φώλιαζαν και στη Σαμοθράκη, νησί του Βορείου Αιγαίου, ενώ σήμερα στο Αιγαίο φωλιάζουν μόνο στο νησί της Λέσβου, κοντά στους υγροτόπους, στον κόλπο της Καλλονής και της Γέρας.

Οι Πελαργοί είναι πουλιά με πολύ ανεπτυγμένο το αίσθημα της ανθρωποφιλίας κι αισθάνονται μεγάλη ασφάλεια όταν οι φωλιές τους βρίσκονται κοντά στον άνθρωπο (μέσα σε πόλεις και χωριά) και δεν κινδυνεύουν οι νεοσσοί τους να θηρευτούν από διάφορα αρπακτικά πουλιά ή άλλα ζώα. Παρ` όλα αυτά, υπάρχουν και παραδείγματα στη χώρα μας, που οι Πελαργοί απομακρύνονται από τον άνθρωπο.

Στο δάσος της Απολλωνίας, στη Λίμνη Βόλβη, οι Πελαργοί προτιμούν να κτίζουν τις φωλιές τους μακριά από τους ανθρώπους. Είναι το τελευταίο παραλίμνιο δάσος της Βαλκανικής, όπου έχουν απομείνει μόνο 250 στρέμματα από μία έκταση 2.500 στρεμμάτων.

Ο Πελαργός ήταν γνωστός από την αρχαιότητα. Ο άνθρωπος του έδειχνε πάντα σεβασμό και αγάπη. Τον θεωρούσε ωφέλιμο πουλί για τη γεωργία, γιατί εξολόθρευε τα επιβλαβή έντομα, τις σαύρες, τα ποντίκια των αγρών και τα φίδια.

Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Όμηρος, ο Αίσωπος, ο Πλούταρχος, ο Αριστοφάνης, ο Αιλιανός, ο Πλίνιος, ο Φίλων κ.ά., ασχολήθηκαν και έγραψαν γι’ αυτούς. Ο Αριστοτέλης, στο βιβλίο του «Ιστορία των Ζώων», αναφέρει ότι κάποτε τα φίδια στη Θεσσαλία πολλαπλασιάστηκαν πάρα πολύ, ώστε υπήρχε κίνδυνος οι άνθρωποι να αναγκασθούν να φύγουν από εκεί, εαν δεν έφτανε ένας μεγάλος αριθμός Πελαργών, οι οποίοι μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα κατόρθωσαν να ξεκαθαρίσουν τον τόπο από τα ερπετά. Οι Θεσσαλοί, για να δείξουν την ευγνωμοσύνη τους στους Πελαργούς, ψήφισαν ειδικό προστατευτικό νόμο για τα πουλιά αυτά, σύμφωνα με τον οποίο ετιμωρείτο με θάνατο όποιος τολμούσε να τα σκοτώσει. Στο ίδιο έργο, ο Αριστοτέλης αναφέρει: «Περί μεν ούν των πελαργών ότι αντεκτρέφονται θρυλείται πάρα πολλοίς…» (615b 23), δηλαδή «σχετικά με τους Πελαργούς κυκλοφορεί από πολλούς ο θρύλος, ότι κάποια στιγμή τους τρέφουν τα παιδιά τους».

Η πίστη σ` αυτόν τον συγκινητικό θρύλο, ήταν τόσο διαδεδομένη στις παραδόσεις όλων των λαών, ώστε ο νόμος που στην αρχαιότητα υποχρέωνε τα παιδιά να γηροκομούν τους γονείς τους, ήταν γνωστός με το όνομα «Πελαργικός Νόμος» και η ανταπόδοση των τροφείων από τα φιλόστοργα παιδιά στους γονείς, ονομάστηκε «αντιπελαργία» ή «αντιπελάργησις». Σχετικά, αναφέρθηκε και ο Μέγας Βασίλειος: «οι Πελαργοί, όταν ο γονιός τους γυμνωθεί τελείως από τα φτερά, όταν γεράσει, αρχίζουν να τον βάζουν ανάμεσά τους και τον ζεσταίνουν με τα δικά τους φτερά. Επίσης, του ετοιμάζουν άφθονο φαγητό…»

Πρώτο έρχεται την άνοιξη το αρσενικό και ακολουθεί το θηλυκό. Για πολλά χρόνια χρησιμοποιούν την ίδια φωλιά. Σαν υλικά κατασκευής χρησιμοποιούν ξύλα και φρύγανα. Στο εσωτερικό, τη στρώνουν με άχυρα, ξερά χορτάρια, φτερά και χαρτιά. Μετά τις ερωτικές τελετές και τις γαμήλιες επιδείξεις, η θηλυκιά γεννάει 3-5 αυγά που έχουν χρώμα λευκό. Κλωσάει τ` αυγά και μετά από 25-32 ημέρες οι νεοσσοί αρχίζουν να βγαίνουν.

Οι νεοσσοί, όταν γεννιούνται, είναι γυμνοί και με τα μάτια κλειστά. Παραμένουν στη φωλιά για δύο μήνες και οι γονείς δεν προλαβαίνουν να φέρνουν τροφή, που αποτελείται από βατράχια, σκουλήκια, σαλιγκάρια, μικρά ψάρια, έντομα, ακρίδες, κολεόπτερα, πολλές φορές μικρά πουλιά, μικρά θηλαστικά, σαύρες και φίδια. Παρ` όλες τις φροντίδες όμως των γονιών, δεν καταφέρνουν να επιζήσουν όλα τα νεαρά πουλιά, λόγω της μεγάλης θνησιμότητάς τους. Τρεις μήνες περίπου μετά, τα μικρά γίνονται ανεξάρτητα και σεξουαλικά ωριμάζουν μετά το πέρασμα τριών χρόνων. Όταν κάνει ζέστη και τα μικρά βρίσκονται στη φωλιά, οι γονείς κάθονται μπροστά στον ήλιο για να τα προφυλάξουν και κάθε τόσο τα ποτίζουν ή ρίχνουν νερό στο σώμα τους. Ύστερα από δύο μήνες περίπου, οι μικροί Πελαργοί μπορούν και πετούν καλά. Ακολουθούν τους γονείς τους στην αναζήτηση τροφής, ενώ ταυτόχρονα γυμνάζονται για το μεγάλο ταξίδι που τους περιμένει.

Οι αποδημίες των Πελαργών είναι καλά μελετημένες χάρη στις έρευνες του ορνιθολόγου E. Schutz. Στην Ελλάδα, οι Πελαργοί, φθάνουν το Μάρτιο και φεύγουν για το μεγάλο τους ταξίδι μετά τις 20 Αυγούστου. Καμιά φορά μπορεί να δούμε ξεμοναχιασμένο κάποιο Πελαργό κατά τη διάρκεια του χειμώνα, μέσα σε κάποιο υγρότοπο. Σίγουρα αυτός θα είναι ηλικιωμένος ή άρρωστος και δεν μπορεί να κάνει το μεγάλο ταξίδι της επιστροφής για τα χειμωνιάτικα λημέρια του.

Οι κίνδυνοι που απειλούν τους Πελαργούς στη χώρα μας είναι πολλοί και πάνω απ` όλα, η καταστροφή των βιοτόπων τους από τις αποξηράνσεις των υγρών εκτάσεων, η έλλειψη τροφής, τα φυτοφάρμακα και τα ηλεκτροφόρα καλώδια που πολλές φορές τους προκαλούν ηλεκτροπληξίες.

Οι Πελαργοί, μαζί με τα Χελιδόνια, μας φέρνουν την άνοιξη. Ο ερχομός τους αλλά και η αναχώρησή τους για την Αφρική, υποδηλώνει την αλλαγή των εποχών. Ο Γεώργιος Δροσίνης στο ποίημα του «Το Φθινόπωρο» γράφει:

Χειμώνιασε και φεύγουν τα πουλιά,

γοργά ο Πελαργός τα πελαγώνει

κι η φλύαρη χελιδονοφωλιά

χορτάριασε παντέρημη και μόνη.